- Rusland heeft er belang bij om de politieke polarisatie in Europese landen en Afrika te vergroten, om zijn positie in Oekraïne te versterken.
- Dat stellen analisten van een Britse denktank.
- Door bijvoorbeeld in Europese landen en Afrika verdeeldheid te zaaien, kan Rusland de focus van westerse landen op de oorlog in Oekraïne afleiden.
- Lees ook: De grootste troef van Poetin is om westerse landen te laten geloven dat Rusland domineert in Oekraïne, volgens een denktank – die valkuil moet vermeden worden
Terwijl Russische bommen Oekraïne treffen, zijn huurlingen en spionnen uit Rusland druk bezig om andere delen van de wereld te destabiliseren.
“Rusland gebruikt onconventionele methoden om zijn invloed uit te breiden, tegenstanders te destabiliseren en te ontwrichten – en dat gebeurt op verschillende manieren”, stellen analisten van de Britse denktank Royal United Services Institute (RUSI) in een eerder dit jaar verschenen rapport.
De Russische activiteiten omvatten geheime operaties in Europa, huurlingen die in Afrika actief zijn en het aanknopen van banden met moslimgemeenschappen in Centraal-Azië en Europa.
Voor Rusland zijn de conventionele oorlogsvoering in Oekraïne en de onconventionele oorlogsvoering in de “grijze zone” elders in de wereld twee kanten van dezelfde medaille. “Het is de dreiging van escalatie van de conventionele oorlogsvoering die het aanpakken van onconventionele activiteiten afschrikt, waardoor de reikwijdte van waar Rusland mee weg kan komen, groter wordt”, aldus het rapport.
De analisten van de Britse denktank stellen dat het omgekeerde ook geldt: "Onconventionele operaties van de Russische geheime diensten hebben tot doel de voorwaarden te scheppen voor de succesvolle toepassing van conventioneel militair geweld."
Dit laatste zien we recent weer bij de Russische bemoeienis met Afrika. Het Kremlin gelooft bijvoorbeeld dat het destabiliseren van Afrika - en het afleiden van de aandacht en middelen van het Westen - de strijd van Rusland in Oekraïne ten goede komt. Dit alles betekent dat de Russische "speciale diensten" - spionnen, moordenaars en propagandisten - hun inspanningen zullen voortzetten.
Politieke destabilisatie van tegenstanders is vast onderdeel van draaiboek Russische geheime diensten
"Het Russische draaiboek is al tientallen jaren opmerkelijk consistent", aldus de analisten van RUSI. "De algemene aanpak bestaat uit het gebruik van informatieoperaties en actieve maatregelen om een bepaalde bevolking te polariseren, facties te mobiliseren die Rusland goedgezind zijn en de steun voor politieke groepen in een land die anti-Russisch zijn te ondermijnen."
Volgens de analisten worden "inlichtingenoperaties ingezet om politici die Russische belangen steunen hulp aan te bieden. Tot slot kan geweld worden gebruikt om politieke spanningen te laten escaleren tot het punt van een crisis, of in andere gevallen om een onwelgevallige politieke elite in een land te isoleren."
In 2016 rekruteerde de Russische militaire inlichtingendienst bijvoorbeeld criminele bendes voor een couppoging om Montenegro ervan te weerhouden toe te treden tot de NAVO (de poging leidde uiteindelijk tot de opsluiting van verschillende agenten en Montenegrijnse politici).
In februari 2022 probeerde Moskou straatprotesten in Oekraïne aan te wakkeren die "een Russische militaire interventie zouden rechtvaardigen, geholpen door collaborateurs binnen de Oekraïense regering, waardoor Russische agenten, gerekruteerd binnen het Oekraïense parlement en de Oekraïense staat, de weg vrij zouden maken om de macht te grijpen", aldus RUSI.
En in Moldavië hoopte de Russische geheime dienst FSB in 2022 en 2023 protesten te kunnen gebruiken om pro-Russische politici een oproep te laten doen voor een Russische interventie.
Rusland wil politieke crises in het buitenland uitlokken
Helaas voor de Russische president Vladimir Poetin hebben de opvolgers van de communistische geheime dienst KGB geen geweldige staat van dienst.
Zo heeft de schimmige sabotage-, subversie- en moordeenheid van de GRU, de Russische militaire inlichtingendienst, het afgelopen decennium meerdere mislukte operaties op zijn naam staan. Daar vallen dus een mislukte staatsgreep in Montenegro in 2016 onder en pogingen om geweld aan te wakkeren in Oekraïne en Moldavië, om een Russische militaire interventie te rechtvaardigen.
"De redenen voor de mislukkingen zijn vergelijkbaar", schrijven analisten Jack Watling, Oleksandr Danylyuk en Nick Reynolds van de Britse denktank. "Zo was er meermaals sprake van slechte operationele voorbereiding die leidde tot het uitlekken van plannen bij binnenlandse veiligheidsdiensten en verstoring van de uitvoering ervan."
Ook overschatten Russische speciale diensten regelmatig de omvang van hun invloed in bepaalde landen. Van belang is ook dat veel Europese landen Russische diplomaten en spionnen hebben uitgewezen na de invasie van Oekraïne in februari 2022. Operaties zoals mislukte moorden op overlopers van de GRU in Groot-Brittannië hielpen ook niet.
Dit alles heeft Rusland er niet van weerhouden om zijn capaciteit voor onconventionele operaties opnieuw op te bouwen. Om een ondersteunend netwerk voor zijn agenten in Europa te creëren, is Rusland overgestapt van het gebruik van Russische zakenlieden en expats naar de inzet van Russische maffiosi en het rekruteren van buitenlandse studenten aan Russische universiteiten.
"Naarmate de oorlog in Oekraïne langer voortduurt, heeft Rusland er meer belang bij om elders crises te creëren", aldus het rapport van RUSI. "De Balkan biedt bijzonder veel mogelijkheden voor dergelijke operaties. Rusland heeft ook een actief belang bij het destabiliseren van Oekraïense partners. Met een reeks verkiezingen in het vooruitzicht in heel Europa is er een breed scala aan mogelijkheden om polarisatie te vergroten."
Ondertussen breiden Russische huurlingen hun inspanningen in Afrika en het Midden-Oosten uit door militaire steun te verlenen aan dictators en krijgsheren, van Libië en Mali tot Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek.
De beruchte Wagner Group - een paramilitaire organisatie - lijkt inmiddels te zijn opgeheven. Wagner-leider Jevgeni Prigozjin kwam afgelopen jaar na een mislukte couppoging om bij een mysterieus vliegtuigongeluk. In plaats daarvan biedt Rusland nu alternatieven aan in Afrika via huurlingengroepen zoals Convoy.
"Het Kremlin is via de GRU begonnen met het opbouwen van een 'Entente Roscolonial': een groep staten die actief probeert Rusland te helpen, terwijl ze ook steeds meer onderworpen worden aan de Russische invloed, zodat westerse belangen in Afrika en het Midden-Oosten worden verdrongen", aldus RUSI.
Tegelijkertijd probeert Ramzan Kadyrov, de machtige en meedogenloze leider van de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië, de invloed van Moskou uit te breiden onder de moslims van Centraal-Azië en de Balkan. "Russische officiële propaganda en netwerken van verborgen invloed die in moslimlanden opereren, pushen een romantisch beeld van Kadyrov als een verdediger van de islam, die zich verzet tegen westerse ketters die traditionele waarden proberen te vernietigen", aldus RUSI.
Interessant is dat de analisten van RUSI tot de conclusie komen dat de beste verdediging van het Westen tegen Russische onconventionele oorlogsvoering niet bestaat uit het bestrijden van de onafgebroken stroom van propaganda en nepnieuws. "Het tegengaan van desinformatie - hoe belangrijk ook - is veel minder belangrijk dan het afkappen van de toegang van Russische agenten tot buitenlandse elites. Dit kan worden bereikt door de ontmaskering en arrestatie van zijn agenten, inlichtingenofficieren en activiteiten."
Het Westen moet echter oppassen dat het niet net zo repressief en paranoïde wordt als zijn vijand. "Aangezien veel onconventionele operaties van Rusland uit zichzelf mislukken, moet het tegengaan van de Russische onconventionele oorlogsvoering gebaseerd zijn op zorgvuldige, selectieve doelwitten, op basis van betrouwbare inlichtingen", benadrukt het onderzoek. "Daarom is een goed inzicht in de Russische vormen en methoden van beïnvloeding essentieel."
Michael Peck is een defensie-auteur en schrijft onder meer voor Business Insider, Forbes, Defense News, Foreign Policy en andere publicaties.